مجله جم ترونیک
نحوه تست مقاومت الکتریکی
آیا دستگاه الکترونیکی شما دچار اختلال شده و به یک قطعه خاص مشکوک هستید؟ یادگیری نحوه تست مقاومت یکی از اولین قدمها برای عیبیابی مدار است. مقاومتها، قطعاتی هستند که جریان را کنترل میکنند و خرابی آنها کل سیستم را مختل میکند. این نوشته به شما نشان میدهد که چطور با استفاده از ابزارهای ساده، مانند مولتی متر، وضعیت سلامت این قطعات را بررسی کنید. فراگیری این آموزش تست مقاومت به شما کمک میکند تا با اطمینان بیشتری مدارهای الکترونیکی را عیب یابی کنید.
اهمیت تست مقاومت
شاید این سوال پیش بیاید که چرا اصلا باید برای تست مقاومت وقت بگذاریم؟ پاسخ ساده است: اطمینان از عملکرد صحیح مدار. مقاومتها در مدارهای الکترونیکی وظیفه کنترل جریان و ولتاژ را بر عهده دارند. اگر مقدار یک مقاومت، حتی اندکی، از میزان طراحی شده منحرف شود، عملکرد کل دستگاه میتواند دچار اختلال جدی شود. برای مثال، در تجهیزات حساس پزشکی یا دستگاههای اندازهگیری، یک انحراف کوچک در مقاومت میتواند منجر به خوانشهای اشتباه یا خرابی کامل شود.
انجام تست مقاومت الکترونیکی فقط برای پیدا کردن قطعات سوخته نیست. گاهی اوقات لازم است مقدار مقاومتی را که کدهای رنگی آن پاک شده یا ناخوانا است، مشخص کنیم. در این حالت، مولتی متر تنها ابزار قابل اعتماد ما خواهد بود. همچنین، این تست برای بررسی کیفیت اتصالات (مانند تست اتصال کوتاه) یا اندازهگیری مقاومت ورودی و خروجی مدارها استفاده میشود. حتی برای تست سنسورها، بلندگوها و پتانسیومترها، اولین قدم سنجش مقاومت داخلی آنها است. بنابراین، این یک مهارت اساسی برای هر کسی است که با الکترونیک سر و کار دارد.
جهت خرید مقاومت ptc با بهترین قیمت کلیک کنید.
علائم خرابی مقاومت الکتریکی
تشخیص خرابی مقاومت همیشه از روی ظاهر آن امکانپذیر نیست. برخلاف خازنها که گاهی اوقات باد میکنند یا نشت میکنند، مقاومتها معمولا علائم ظاهری واضحی از خود نشان نمیدهند. البته، در موارد سوختگی شدید، ممکن است شاهد تغییر رنگ بدنه، سیاه شدن، یا حتی ترک خوردن مقاومت باشیم، اما این موارد همیشگی نیستند.
مهمترین نشانه خرابی یک مقاومت، هنگام تست مقاومت با مولتی متر مشخص میشود. بر اساس اطلاعات فنی، رایجترین حالت خرابی یک مقاومت این است که مقدار آن به شدت افزایش مییابد یا به اصطلاح «مدار باز» (Open Circuit) میشود. در این حالت، وقتی پرابهای مولتی متر را به دو سر مقاومت وصل میکنید، دستگاه مقاومت «بینهایت» را نشان میدهد (که در مولتیمترهای دیجیتال معمولا با نماد ‘OL’ یا ‘Over Limit’ نمایش داده میشود). این یعنی مقاومت دیگر قادر به عبور جریان نیست و ارتباط آن به طور کامل قطع شده است.
حالت دیگر، هرچند کمتر رایج، این است که مقاومت مقداری خارج از محدوده تلرانس (Tolerance) خود نشان دهد. مثلا یک مقاومت ۱ کیلو اهمی با تلرانس ۵٪، باید مقداری بین ۹۵۰ تا ۱۰۵۰ اهم داشته باشد. اگر تست مقاومت عددی مانند ۷۰۰ اهم یا ۲ کیلو اهم را نشان دهد، آن مقاومت معیوب و باید تعویض شود.
روش های تست مقاومت الکتریکی
برای آموزش تست مقاومت، چند روش وجود دارد که بسته به دقت مورد نیاز و نوع مقاومت از آنها استفاده میشود. رایجترین ابزار برای این کار مولتی متر است، چه در مدل دیجیتال و چه آنالوگ.
استفاده از مولتی متر دیجیتال (DMM)
این رایجترین و سادهترین روش نحوه تست مقاومت است. کافی است سلکتور (چرخنده) مولتی متر را روی حالت سنجش مقاومت (که با علامت اهم Ω مشخص شده) قرار دهید. سپس پرابهای مشکی و قرمز را به دو سر مقاومت وصل کنید. (مقاومت قطبیت ندارد، پس فرقی نمیکند کدام پراب به کدام سمت وصل شود). عدد نمایش داده شده روی صفحه، مقدار مقاومت است. اگر مولتی متر شما «محدوده خودکار» (Auto-Range) ندارد، باید سلکتور را روی نزدیکترین محدوده بالاتر از مقدار اسمی مقاومت قرار دهید.
جهت تهیه و خرید مولتی متر با قیمت مناسب به سایت جم ترونیک مراجعه کنید.
استفاده از مولتی متر آنالوگ (عقربهای)
روش کار مشابه مدل دیجیتال است، اما یک تفاوت مهم دارد. قبل از تست مقاومت الکتریکی، باید دستگاه را «کالیبره» یا «تنظیم صفر» کنید. برای این کار، سلکتور را روی حالت اهم (مثلا R*1K) بگذارید، دو پراب را به هم وصل کنید و با چرخاندن پیچ تنظیم صفر (Zero Ohm Adjust)، عقربه را دقیقا روی عدد صفر بیاورید. اگر عقربه روی صفر تنظیم نشد، احتمالا باتری مولتی متر ضعیف است. پس از تنظیم صفر، پرابها را به مقاومت وصل کرده و عدد روی صفحه را بخوانید.
مقایسه تست با مولتی متر دیجیتال و آنالوگ
| ویژگی | مولتی متر دیجیتال | مولتی متر آنالوگ |
| دقت خواندن | بالا (نمایش عددی) | متوسط (وابسته به تفسیر عقربه) |
| نیاز به تنظیم | معمولا خودکار (Auto-Range) | نیاز به تنظیم صفر اهم دستی |
| نشان دادن خرابی | نمایش ‘OL’ برای مدار باز | عقربه اصلا حرکت نمیکند |
| سرعت | کمی کندتر برای Auto-Range | نمایش آنی (ولی نیاز به تنظیم اولیه) |
روش تست مقاومت های بسیار کوچک (اهم پایین)
وقتی میخواهیم مقاومتی با مقدار بسیار کم (مثلا ۰.۱ اهم) را اندازه بگیریم، مولتیمترهای معمولی دچار خطا میشوند. چرا؟ چون خود پرابها و سیمهای مولتی متر نیز مقاومتی در همین حدود (مثلا ۰.۱ تا ۰.۲ اهم) دارند که با مقاومت اصلی جمع شده و نتیجه را اشتباه نشان میدهد.
برای حل این مشکل دو راه وجود دارد. راه اول در مولتیمترهای دقیقتر، استفاده از دکمه ‘REL’ یا ‘Null’ است. ابتدا دو پراب را به هم وصل میکنید، دکمه REL را میفشارید تا مقاومت پرابها ‘صفر’ شود (از محاسبه حذف شود)، سپس تست مقاومت را انجام میدهید. راه دوم، که دقیقتر است، استفاده از روش چهار ترمینالی یا اندازهگیری با منبع تغذیه است. در این روش، یک جریان دقیق (مثلا ۱ آمپر) از مقاومت عبور داده و ولتاژ دو سر آن را با مولتی متر اندازه میگیرید. طبق قانون اهم (R = V/I)، ولتاژ خوانده شده همان مقدار مقاومت خواهد بود (چون جریان ۱ آمپر بوده).
همچنین برای تهیه و اطلاع از قیمت مولتی ترن کلیک کنید.
نکات مهم هنگام تست مقاومت
انجام تست مقاومت ساده به نظر میرسد، اما نادیده گرفتن چند مورد ساده میتواند منجر به نتایج کاملا اشتباه یا حتی آسیب به دستگاه شما شود. قبل از اتصال پرابها، حتما این موارد را رعایت کنید تا یک تست مقاومت الکترونیکی دقیق داشته باشید.
اولین و مهمترین قانون: مدار باید کاملا خاموش باشد. هرگز مقاومتی را که در مدار روشن و دارای ولتاژ است، تست نکنید. حالت اهممتر در مولتی متر، خود ولتاژ کوچکی برای تست اعمال میکند. اگر ولتاژ دیگری در مدار باشد، نه تنها عدد نمایش داده شده اشتباه خواهد بود، بلکه احتمال آسیب جدی به مولتی متر شما وجود دارد. همیشه دستگاه را از برق بکشید و مطمئن شوید خازنها دشارژ شدهاند.
دومین قانون طلایی: مقاومت را از مدار جدا کنید. اگر مقاومتی را در حالی که روی برد لحیم شده تست کنید، مولتی متر شما مقاومت آن قطعه را به صورت موازی با سایر قطعات متصل به آن میخواند. این کار باعث میشود مقدار نشان داده شده، بسیار کمتر از مقدار واقعی مقاومت باشد. برای یک تست مقاومت صحیح، حداقل باید یک پایه مقاومت را از روی برد آزاد کنید (با هویه جدا کنید) و سپس تست را انجام دهید.
موارد دیگر شامل اینهاست:
- با دست لمس نکنید: به خصوص هنگام تست مقاومت های بالا (مگا اهم)، هرگز پرابها یا پایههای مقاومت را با انگشتان خود لمس نکنید. بدن انسان خود مقاومت دارد (از چند صد کیلو اهم تا چند مگا اهم) و این مقاومت با مقاومت مورد نظر موازی شده و خطا ایجاد میکند.
- سلامت باتری مولتی متر: باتری ضعیف، به خصوص در مولتی مترهای آنالوگ (که تنظیم صفر نمیشوند) و دیجیتال، باعث خطای اندازهگیری میشود.
- منابع خطای محیطی: رطوبت، دما و نویزهای الکتریکی محیط همگی میتوانند بر اندازهگیریهای بسیار دقیق (مقاومتهای خیلی بالا یا خیلی پایین) تاثیر بگذارند.
جمع بندی
یادگیری نحوه تست مقاومت یک مهارت بنیادی در الکترونیک است. این کار به شما اجازه میدهد به جای حدس زدن، به طور قطعی سلامت یکی از پرکاربردترین قطعات مدار را بررسی کنید. چه با یک مولتی متر دیجیتال ساده و چه با روشهای دقیقتر، مهمترین موارد همواره ثابت هستند: مدار باید خاموش باشد، قطعه باید (ترجیحا) از مدار جدا شود، و به مقاومت خود پرابها و بدن انسان دقت شود. با رعایت این موارد، میتوانید با اطمینان بالا به عیبیابی دستگاههای الکترونیکی بپردازید.
جم ترونیک، به عنوان بزرگ ترین ارائه دهنده انواع ماژول ها، سنسور ها و قطعات الکترونیک در ایران در ایران، صمیمانه از همراهی شما تا پایان این مقاله سپاسگزار است. جهت خرید مقاومت و دیگر قطعات الکترونیک به سایت جم ترونیک مراجعه فرمایید.
سوالات متداول
- برای انجام تست سلامت مقاومت از چه ابزاری استفاده میشود؟
رایجترین ابزار، مولتی متر (دیجیتال یا آنالوگ) است. با قرار دادن آن در حالت اهم (Ω)، میتوان مقدار مقاومت را خواند. برای دقتهای بسیار بالا، از مقاومتسنجهای چهار ترمینالی یا روش اندازهگیری با منبع تغذیه و ولتمتر استفاده میشود.
- چه عواملی باعث خرابی یا تغییر مقدار مقاومت میشوند؟
اعمال ولتاژ یا جریان بیش از حد مجاز (Overload) شایعترین دلیل است که باعث سوختن و مدار باز شدن آن میشود. همچنین رطوبت، اکسیداسیون (زنگ زدگی پایهها) و فرسودگی طولانی مدت نیز میتواند به تدریج مقدار مقاومت را از تلرانس اسمی آن خارج کند.
- آیا مقاومت خراب را میتوان تعمیر کرد یا باید آن را تعویض کرد؟
مقاومت یک قطعه مصرفی و غیر قابل تعمیر است. اگر تست مقاومت نشان دهد که قطعهای سوخته (مدار باز) یا مقدار آن خارج از محدوده مجاز است، باید فورا با یک مقاومت جدید با همان مقدار اهم و توان (وات) جایگزین شود.
