مجله جم ترونیک
آموزش نحوه تست دیاک
دیاک (DIAC) قطعهای کوچک اما بسیار مهم در مدارهای کنترل برق AC، مانند دیمرها یا کنترلرهای سرعت موتور است. خرابی این قطعه میتواند عملکرد کل مدار را مختل کند. اما چگونه میتوان از سلامت آن مطمئن شد؟ خوشبختانه، بررسی این قطعه کار سختی نیست. در این مقاله، به شما نشان میدهیم که تست دیاک چیست و نحوه تست دیاک با ابزارهای سادهای مانند مولتیمتر چگونه انجام میشود. این راهنما به شما کمک میکند تا به سرعت قطعات معیوب را شناسایی کنید.
تست دیاک چیست؟
دیاک (DIAC) که مخفف “دیود برای جریان متناوب” است، یک قطعه نیمهرسانای دوپایه به حساب میآید. دیاکها برخلاف قطعاتی مانند تریستورها، پایه کنترل یا گیت ندارند. به همین دلیل، آنها را کلیدهای کنترلنشده مینامند.
ساختار داخلی آنها چهارلایه است و طوری طراحی شدهاند که تا قبل از رسیدن ولتاژ دو سرشان به یک آستانه مشخص (معروف به ولتاژ شکست یا VBO)، جریانی را از خود عبور نمیدهند و مانند یک مدار باز عمل میکنند. وقتی ولتاژ اعمال شده به این آستانه برسد، دیاک به اصطلاح “روشن” میشود و اجازه میدهد جریان در هر دو جهت عبور کند. این رفتار دوطرفه، آنها را برای مدارهای AC بسیار مناسب میسازد.
اهمیت تست دیاک
شاید این سوال پیش بیاید که چرا تست دیاک تا این حد اهمیت دارد؟ دیاکها اغلب در مدارهای کنترل توان، مانند مدارهای دیمر لامپ یا کنترل دور موتور، به عنوان قطعه راهانداز (تریگر) برای قطعهای دیگر به نام ترایاک (TRIAC) استفاده میشوند.
ترایاکها برای فعالشدن نیاز به یک پالس در پایه گیت خود دارند. دیاک دقیقا همین کار را انجام میدهد. مشکل اینجاست که ترایاکها به تنهایی نمیتوانند به صورت متقارن در هر دو نیمسیکل موج AC فعال شوند. دیاک با ایجاد یک پالس دقیق، زمانی که ولتاژ به حد معینی رسید، به گیت ترایاک فرمان میدهد و باعث فعالسازی متقارN آن میشود.
دیاکها به دلیل قرار گرفتن در معرض ولتاژهای بالا و جریانهای ناگهانی، مستعد آسیب هستند. اگر دیاک خراب شود (مثلا اتصال کوتاه شود یا بسوزد)، دیگر نمیتواند پالس مناسبی برای ترایاک فراهم کند. در نتیجه، مدار یا اصلا کار نمیکند یا عملکردی ناقص و نامتقارن خواهد داشت. آموزش تست دیاک به تعمیرکاران کمک میکند تا به سرعت این مشکل را ریشهیابی کنند و از آسیب به قطعات گرانتر جلوگیری نمایند.
همچنین بخوانید: تست مقاومت الکتریکی
روش های تست دیاک
برای اطمینان از سلامت این قطعه، چند روش تست دیاک وجود دارد که بیشتر آنها با یک مولتیمتر ساده قابل اجرا هستند. قبل از هر اقدامی، مطمئن شوید که دیاک از مدار خارج شده و برق کاملا قطع است.
بررسی اولیه با مولتی متر (تست بوق)
یکی از سریعترین راهها برای بررسی خرابی اساسی دیاک، استفاده از حالت بازر (Buzzer) یا تست پیوستگی مولتیمتر است. این تست به ما نشان میدهد که آیا قطعه دچار اتصال کوتاه کامل شده است یا خیر.
- مولتیمتر را روی حالت بوق (Continuity) قرار دهید.
- پرابها را به دو پایه دیاک متصل کنید.
- در این حالت، یک دیاک سالم نباید هیچ صدایی تولید کند.
- پرابها را جابجا کرده و در جهت معکوس نیز تست کنید.
- اگر در هر یک از دو جهت صدای بوق شنیدید، دیاک به طور قطع معیوب است و اتصال کوتاه شده و باید تعویض شود.
برای تهیه انواع مولتی متر با قیمت مناسب روی خرید مولتی متر کلیک کنید. همچنین برای خرید پراب هم میتوانید به سایت جم ترونیک مراجعه کنید.
اصلی ترین روش تست دیاک با مولتی متر (حالت اهم)
تست دقیقتر، تست دیاک با مولتی متر در حالت مقاومتسنج (اهممتر) است. دیاک در حالت عادی (قبل از رسیدن به ولتاژ شکست) باید مقاومت بسیار بالایی داشته باشد.
برای این کار، مولتیمتر خود را روی رنج بالای اندازهگیری مقاومت (مثلا 2000K یا 2M) تنظیم کنید. پرابهای قرمز و مشکی را به دو پایه دیاک وصل کنید. یک دیاک سالم باید مقاومت بسیار بالایی، نزدیک به بینهایت (OL یا 1)، نشان دهد.
حالا، جای پرابها را با هم عوض کنید و دیاک را در جهت مخالف بسنجید. باز هم، مولتیمتر باید مقاومت بسیار بالایی نشان دهد. اگر دیاک در هر دو جهت مقاومت بینهایت نشان داد، به احتمال زیاد سالم است. اگر در یک یا هر دو جهت مقاومت پایینی نشان دهد، قطعه خراب است. این سادهترین نحوه تست دیاک برای اطمینان از عدم نشتی یا خرابی است.
مقایسه نتایج تست دیاک سالم و معیوب
برای درک بهتر نحوه تست دیاک، جدول زیر خلاصه نتایج مورد انتظار را نشان میدهد:
| حالت تست (مولتیمتر) | دیاک سالم | دیاک معیوب (اتصال کوتاه) | دیاک معیوب (مدار باز) |
| تست بوق (Continuity) | بدون صدا (در هر دو جهت) | صدای بوق (در یک یا دو جهت) | بدون صدا (مانند سالم) |
| تست اهم (Ohm) | مقاومت بینهایت (OL) (در هر دو جهت) | مقاومت بسیار پایین (نزدیک صفر) | مقاومت بینهایت (OL) |
تست ولتاژ شکست دیاک (تست در مدار)
تستهای قبلی فقط نشان میدهند که دیاک اتصال کوتاه نیست. اما آیا دیاک در ولتاژ صحیح روشن میشود؟ تست دیاک به صورت کامل نیازمند بررسی ولتاژ شکست (VBO) آن است. این تست کمی پیشرفتهتر است و نمیتوان آن را با مولتیمتر به تنهایی انجام داد.
برای این کار به یک منبع تغذیه AC متغیر نیاز است. دیاک به صورت سری با یک مقاومت به منبع AC وصل میشود. با افزایش تدریجی ولتاژ AC، باید نقطهای را که دیاک شروع به هدایت میکند، اندازهگیری کنیم. این ولتاژ باید با مقداری که در دیتاشیت قطعه (مثلا برای دیاک DB3 حدود 32 ولت است) ذکر شده، مطابقت داشته باشد. این روش تست دیاک قطعیترین راه است اما نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی دارد.
خلاصه مراحل تست دیاک
جدول زیر یک راهنمای گام به گام سریع برای تستهای رایج ارائه میدهد.
| مرحله | ابزار مورد نیاز | اقدام | نتیجه مورد انتظار (برای دیاک سالم) |
| ۱ | مولتیمتر | تنظیم روی حالت بوق | در هر دو جهت نباید صدایی شنیده شود. |
| ۲ | مولتیمتر | تنظیم روی حالت اهم (رنج بالا) | در هر دو جهت باید مقاومت بینهایت (OL) نشان دهد. |
| ۳ | منبع تغذیه AC | افزایش تدریجی ولتاژ | قطعه باید در ولتاژ شکست مشخص شده (مثلا 32 ولت) هدایت کند. |
جمع بندی
دیاک یک قطعه مهم برای اطمینان از عملکرد صحیح و متقارن ترایاکها در مدارهای AC است. همانطور که دیدیم، تست دیاک یک فرایند دشوار نیست و در اغلب موارد، با یک مولتیمتر ساده و بررسی حالت اهم و بوق میتوان از سلامت آن اطمینان حاصل کرد. یک دیاک سالم نباید در حالت عادی هیچ جریانی را عبور دهد و باید مقاومتی نزدیک به بینهایت در هر دو جهت از خود نشان دهد. یادگیری آموزش تست دیاک به شما کمک میکند تا عیبیابی مدارهای دیمر و کنترلکنندههای موتور را با اطمینان بیشتری انجام دهید.
جم ترونیک، بزرگ ترین ارائه دهنده انواع ماژول ها، سنسور ها و قطعات الکترونیک در ایران، از همراهی صمیمانه شما تا پایان این مقاله آموزشی قدردانی میکند. جهت خرید دیاک و دیگر قطعات الکترونیکی به سایت جم ترونیک مراجعه فرمایید
سوالات متداول
- برای انجام تست دیاک چه ابزاری لازم است؟
ابزار اصلی یک مولتیمتر دیجیتال یا آنالوگ است. برای تستهای اولیه، حالت اهممتر و تست بوق (پیوستگی) کافی است. برای تست دقیق ولتاژ شکست، به یک منبع تغذیه AC متغیر نیاز است.
- چگونه میتوان هدایت صحیح دیاک را بررسی کرد؟
هدایت صحیح فقط در ولتاژ شکست (مثلا 32 ولت) اتفاق میافتد. با مولتیمتر نمیتوان این را مستقیما تست کرد. بهترین راه، قرار دادن دیاک در یک مدار تست (مانند دیمر) و مشاهده عملکرد صحیح مدار است.
- چه عواملی میتوانند باعث خرابی یا اختلال در عملکرد دیاک شوند؟
نوسانات شدید ولتاژ، عبور جریان بیش از حد مجاز (که معمولا ناشی از خرابی ترایاک است) و گرمای زیاد، از دلایل اصلی سوختن یا اتصال کوتاه شدن دیاک هستند.
